Хүүхдийг Ивээх Сангийн Хяналт, үнэлгээ, шинжилгээний зохицуулагч Б.Бүрэнтөгстэй ярилцлаа.

- Хүүхдийг Ивээх Сангаас өнгөрсөн хугацаанд Ковид-19 цар тахлын нөлөөний талаар ямар судалгаа, үнэлгээний ажлууд хийж байна вэ?

- Хүүхдийг Ивээх Сангаас 2020 оны 5-7 дугаар сард Ковид-19 цар тахлаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд тогтоосон хөл хорио хүүхэд, гэр бүлүүдэд хэрхэн нөлөөлж байгааг судалж мэдэх, ингэснээр тэдэнд тулгарч буй нийгмийн хэрэгцээг тодорхойлох зорилгоор “Корона вируст цар тахлын үр нөлөөний түргэвчилсэн үнэлгээ”-г явуулсан байгаа. Энэ судалгаанд нийслэлийн 3 дүүргийн 9 хороо, мөн 7 аймгийн 35 сумаас нийт 555 өрх, 59 хүүхэд болон салбарын үйчилгээ үзүүлэгч 108 хүн тус тус хамрагдсан. Бид тоон судалгааны арга ашиглаж, тухайн үеийн хөл хорионы улмаас мэдээллийг биечлэн цуглуулахаас гадна утсаар болон цахимаар явуулсан. Үүнээс гадна Хүүхдийг Ивээх Сангийн Олон улсын эвсэлээс 2020 оны 6-7 дугаар сард Ковид-19 цар тахлын үр нөлөөний олон улсын судалгаа зохион байгуулсан юм. Үүнд 46 орны 31,640 насанд хүрэгч, 12,334 хүүхэд хамрагдсан. Энэ судалгаанд манай Хүүхдийг Ивээх Сан идэвхтэй оролцсон байгаа. Судалгааг Хүүхдийг Ивээх Сангийн зорилтот орон нутаг болон хүн амын дунд зохион байгуулж, нийт 730 орчим эцэг эх, асран хамгаалагчид болон 11-17 насны 250 орчим хүүхдийг хамруулж, тоон судалгааны аргаар мэдээллээ цуглуулсан.

- Эдгээр судалгааг манай улсад дотоодын халдвар бүртгэгдэхээс өмнө хийсэн үү?

- Тийм. 2020 оны 11 дүгээр сарын 10-наас өмнө хийгдсэн судалгаанууд. Өөрөөр хэлбэл дотоодод халдвар тархаснаас хойшхи нөхцөл байдлыг судлаагүй гэсэн үг.

- Сая дурдсан судалгаа, үнэлгээнээс ямар үр дүнгүүд гарав?

- Бидний явуулсан “Корона вируст цар тахлын үр нөлөөний түргэвчилсэн үнэлгээ” нь Хүүхдийг Ивээх Сангийн одоогийн төсөл, хөтөлбөр хэрэгжиж байгаа хүүхэд хамгаалал, боловсрол болон өрхийн амьжиргаа гэсэн салбаруудын хүрээнд түлхүү хийгдсэн. Судалгааны гол үр дүнг салбаруудаар авч үзэхэд хүүхэд хамгааллын тухайд хөл хорионы үед эцэг, эхчүүд хүүхдэдээ харьцангуй цаг гаргаж байгаа сайн зүйл ажиглагдсан ч хүүхдийн эсрэг бүх төрлийн хүчирхийлэл, тэр дундаа хүүхдийн эсрэг сэтгэл санааны дарамт болон үл хайхрах хүчирхийлэл энгийн үетэй харьцуулахад нэлээд ихэссэн байв. Энэ чиглэлээр анхан шатанд төрийн үйлчилгээ үзүүлэгч буюу хамтарсан багууд цахимаар ажиллах хэлбэрт шилжсэн ч цар тахлын нөхцөл байдалд ажиллах мэргэжил аргазүйн дэмжлэг дутмаг, түүнээс гадна гэрээр айлчлах, биечлэн уулзах шаардлагатай болсон тохиолдолд хувийн хамгаалах хэрэгсэлээс авахуулаад унаа, утасны гэх мэтийн зайлшгүй шаардлагатай зүйлүүд байлаа.

- Боловсролын тухайд ямар үр дүн гарав. Хүүхдүүд цахим хичээлдээ бүрэн хамрагдаж чадаж байсан уу?

- Боловсролын салбарын хувьд 5 сурагч тутмын 3 нь теле хичээлийг тогтмол үзэж байгаа сайн үр дүн байсан. Гэвч гэрийн ажилд туслах, зурагт, интернэтийн хүртээмж, хөгжлийн бэрхшээл зэрэг асуудлаас болоод 15 орчим хувь нь теле хичээл үзэж чадахгүй байгаа дүн гарсан. Теле хичээлээ үзэж байгаа сурагчдаас 18 хувь нь л сайн хийж байгаа гэжээ. Гол шалтгаан нь хүүхдүүд теле хичээлийг бие даан үзэж, ойлгож, давтаж чадахгүйд байв. Судалгаанд хамрагдсан ихэнх багш нарын хувьд сурагчдын бие даан хичээл хийх чадвар гол асуудал гэж байсан. Хүүхдүүдийн ээж, ааваасаа хамгийн их хүссэн зүйл нь хичээлээ хийхэд нь хамт байх, өөрсдийгөө ойлгох гэдгийг онцгойлон дурджээ. Мөн тусгай хэрэгцээт хүүхдүүдийн боловсролын тасралтгүй чанар асуудал хэвээр байна.

- Судалгаагаар өрхийн амьжиргааны талаар ямар үр дүнгүүд гарав?

- Өрхийн амьжиргаа болон хүнсний аюулгүй байдлын хүрээнд гарсан гол үр дүн гэвэл хөл хорио судалгаанд оролцсон нийт өрхийн 85%-д сөргөөр нөлөөлж, өрхийн орлого буурч, өдөр тутмын хэрэглээ багассан. Үүнд хувиараа болон албан бус хөдөлмөр эрхлэгчид, улирлын ажил хийдэг, хувийн компанид ажиллагсад, өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд болон барилга, уул уурхайн салбарынхан илүү өртжээ. Өрх, гэр бүлд үүссэн санхүүгийн бэрхшээлээс үүдэн өдөр тутмын хоол хүнс, хувцасны хэрэгцээ багассанаас гадна 12-14 насны хүүхдүүдийн 3,4 орчим % нь ямар нэг байдлаар ажил хөдөлмөр эрхэлж ар гэртээ туслах зайлшгүй шаардлагатай болсон байсан.

 - Хүүхдийг Ивээх Сангийн Олон улсын эвсэлээс хийсэн судалгааны үр дүнгээс танилцуулж болох уу?

- Энэ судалгаагаар Ковид-19-өөс болж өрхийн 77% нь орлогоо алдаж, 96% нь суурь өргөн хэрэглээний бараа, үйлчилгээ авахад санхүүгийн, 81% нь хүнсний хэрэгцээгээ хангахад бэрхшээлтэй тулгарсан. Боловсролын тухайд 10 хүүхэд тутмын 8-аас илүү нь бага юм сурч байгаа, эсвэл юу ч сурахгүй байгаа гэж үзсэн. Эцэг эх, асран хамгаалагчдын 2/3 нь сургууль хаагдсанаас хойш хүүхдийнх нь багш хүүхэдтэй нь холбоо бариагүй гэсэн.Хүүхдийн хоол тэжээлийн хувьд эцэг эх, асран хамгаалагчдын бараг 2/3 нь (62%) цар тахлын үеэр гэр бүлээ мах, сүүн бүтээгдэхүүн, үр тариа, жимс, ногоогоор хангахад бэрх байсан гэжээ. Гол шалтгаан нь эдгээрийн үнэ байв. Судалгаанд оролцогчдын талаас илүү нь (52%) хүнсний бүтээгдэхүүн хэтэрхий үнэтэй байсан гэжээ. Эрүүл мэндийн хувьд эцэг эх, асран хамгаалагчдын 89% нь эрүүл мэндийн үйлчилгээ, эм, эмнэлгийн бүтээгдэхүүний хүртээмж буурсан гэсэн бол энэ тоо дор хаяж 1 хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй гэр бүлийн хувьд 96% байна. Хүүхэд хамгааллын хүрээнд нийт өрхийн 1/3 (32%)-д бие махбодын болон сэтгэл санааны хүчирхийлэл гарсан гэж үзсэн хүүхэд юм уу асран хамгаалагч байсан. Хүүхдүүд сургууль хаагдсанаар хүчирхийлэлд илүү их өртсөн гэсэн бөгөөд сургуульд явдаг байх үеийн 8% нь 17% болсон. Мөн 10 хүүхэд тутмын 8-аас илүү нь (83%) сөрөг мэдрэмж нь нэмэгдсэн гэсэн байв. Эцэг эх, асран хамгаалагчдын тал шахам нь (46%) хүүхдүүд сэтгэл зүйн хувьд зовуурьтай байгаа шинж ажиглагдсан гэжээ. Хүүхдийн эрхийн талаас судалгаанд хамрагдсан хүүхдүүдийн хагас нь (51%) найз, нөхөдтэйгөө харилцахгүй, талаас илүү нь (58%) гэрийнхэндээ цар тахлын талаарх санал бодлоо илэрхийлж чадна гэсэн. 5 хүүхэд тутмын 1 нь (20%) эцэг эх, асран хамгаалагчтайгаа хамтарч шийдвэр гаргасан гэсэн. Цар тахал хамгийн хүндээр туссан хүүхдүүд нь охид, өөрсдөө хөгжлийн бэрхшээлтэй, эсвэл асран хамгаалагч нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд, ядуу хүүхдүүд байсан. Цагаач, дотоодын дүрвэгчийн статустай хүнтэй өрхөд сургууль завсардалт, хүчирхийлэл, орлогоо алдах эрсдэл илүү их байв. Эдгээр судалгаагаар цар тахлын үр нөлөө өрхийн амьжиргаа, орлогын эх үүсвэр, үүнээс хамаараад хүнсний аюулгүй байдал, хүүхдүүдийн хоол тэжээлийн дутагдал, мөн боловсрол болон суралцахуй, хүүхэд хамгааллын салбарт буюу хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл нэмэгдэхэд хамгийн их нөлөөлсөн байна.

- Судалгаанаас ямар зөвлөмжүүд гаргасан бэ. Бодит болгох ямар ажлууд байна вэ?

- Гол зөвлөмжүүд нь эцэг эх, асран хамгаалагчдад хүүхэдтэйгээ эерэгээр харилцах, гэр бүлдээ халуун дулаан уур амьсгалыг бүрдүүлж, стрессдэхгүйгээр нөхцөл байдлыг даван туулахад нь туслах зөвлөгөө, мэдээлэл, сургалтыг тогтмол явуулах, хүүхдийн насны онцлогт тохирсон зөвлөгөө бэлдэх, хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл, хүүхэд хамгааллын зөвлөгөө мэдээллийг эцэг, эхчүүдэд тогтмол хүргэх, хүүхэд хамгааллын үйлчилгээ хэвийн үргэлжилэхэд аргазүйн болон материаллаг дэмжлэг үзүүлэх, боловсролын хувьд сургууль эргэн нээгдэхэд хүүхдийн ачааллыг багасгах, бага насны хүүхдийг сургуулийн өмнөх боловсрол болон асран хамгаалагчид нь харж асрах нь чухал болохыг эцэг, эхчүүдэд ойлгуулах, теле хичээлээ тогтмол үзэж судлах боломж нөхцөлийг бүрдүүлэхэд дэмжих, багш, эцэг, эх хамтран хүүхэд бие даан суралцахад аргазүйн дэмжлэг өгөх, мөн хичээл эхлэхтэй холбоотой сургууль, эцэг эх, хүүхдүүдэд сургалтын хэрэгслийн болон мөнгөн тусламж үзүүлэх гэсэн байна. Өрхийн амьжиргааг хамгаалах, хоол хүнсний хэрэгцээг хангах чиглэлээр зорилтот бүлэгт мөнгөн болон хүнсний тусламж хүргэх, өрхийн амьжиргааг сэргээх чиглэлээр бичил санхүүжилт олгох, өрхийн бизнес эрхэлдэг бол хэрэгцээт тоног төхөөрөмжөөр хангах, хөнгөлөлтттэй зээлийн үйлчилгээнд холбох зэрэг ажлуудыг урт, богино хугацаанд хэрэгжүүлэх, мэргэшүүлэх, чававхжуулах сургалтуудад хамруулах гэсэн гол зөвлөмжүүд гарсан. Хүүхдийг Ивээх Сан цар тахлын үр нөлөөг бууруулах зорилгоор нэмэлт санхүүжилтийг бий болгох болон өөрийн нөөц боломжинд тулгуурлан боломжит үйл ажиллагааг хийж хэрэгжүүлж байна. Мөн одоогийн хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрүүдийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд цар тахлын эсрэг хэрэгжүүлж болох үйл ажиллагааг төлөвлөн, доноруудтайгаа ярилцаж зөвшилцөсний үндсэн дээр хүүхэд хамгаалал, боловсрол, болон хүмүүнлэгийн хөтөлбөрүүдийн хүрээнд тодорхой ажлуудыг хэрэгжүүлж байна.